کل نگر

علمی

پدیدار شناختی^[۹۲]

اثبات گرا

غیر اثبات گرا

تجربی

توصیفی

برنامه ریزی شده

طبیعی

استقرائی

استنتاجی

روش دلفی یکی از روش های جامع برای انجام تحقیقات با بهره گرفتن از رویکرد کیفی است که در ادامه به شرح آن می پردازیم.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

معرفی روش دلفی
روش دلفی فرآیندی تکراری^[۹۳]برای جمع آوری و چکیده برداری قضاوت های بی نام خبرگان با بهره گرفتن از یک سری پرسشنامه است که به همراه بازخورد در بین آنها توزیع می شود. پرسشنامه ها به منظور تمرکز بر مشکلات، فرصت ها، راه حل ها، ارزیابی ها و پیش بینی مسائل آینده طراحی می شوند. هر پرسشنامه بر اساس نتایج پرسشنامه های قبلی ایجاد می شود. با توجه به سبک های مختلف پیاده سازی روش دلفی می توان به قابلیت انعطاف آن پی برد. در واقع روش دلفی، روشی برای ساختاردهی گروهی از فرآیندهای ارتباطی در جهت تسهیل حل دسته جمعی مشکلات و ساختاردهی مدل ها می باشد. از روش دلفی در موقعیت هایی استفاده می شود که دانش کافی پیرامون مسئله و یا پدیده ای وجود ندارد و نمی توان از تکنیک های دقیق تحلیلی برای مواجهه با آنها استفاده کرد بلکه باید از قضاوت های ذهنی خبرگان بر اساس عقل جمعی استفاده کرد.
به منظور پیاده سازی تکنیک دلفی از یک سری پرسشنامه پی در پی یا دورهایی^[۹۴] استفاده می شود که از طریق بازخورد کنترل شده، بین خبرگان یک موضوع خاص، توزیع شده و به دنبال دستیابی به قابل اعتمادترین اجماع نظر گروهی این خبرگان می باشد. این تکنیک در مواردی سودمند است که قضاوت های فردی باید مورد استفاده قرار گرفته و به هنگام نبود توافق و یا دانش کافی با یکدیگر ترکیب شوند. بنابراین روش دلفی به خاطر توانایی ساختاردهی و سازماندهی ارتباطات گروهی ارزشمند محسوب می شود. مزیت اصلی روش دلفی دستیابی به اجماع در موقعیت هایی است که با عدم قطعیت مواجه هستیم و شواهد تجربی در دست نیست. بازخورد بین دورهای این روش باعث وسیع تر شدن دانش و تحریک ایده های جدید و ایجاد انگیزه بین شرکت کنندگان می شود. شرکت کنندگان روش دلفی محدوده وسیعی از دانش و تخصص را به فرآیندهای تصمیم گیری تزریق می کنند و محدودیت های جغرافیایی در این روش مانع محسوب نمی شوند. روش دلفی، روشی سریع، ارزان و نسبتا کارا برای ترکیب دانش و توانایی های گروهی از خبرگان شناخته شده است. این روش از راهبردی آزادانه و ساخت یافته استفاده می کند که از عقل جمعی شرکت کنندگان در همه پرسی بهره می برد و همچنین روشی مناسب برای شکل دهی ارتباطات و دستیابی به توافق در میان گروه های مختلف محسوب می شود.
۴ ویژگی ذیل را می توان برای روش دلفی برشمرد:

• گمنامی شرکت کنندگان: این مزیت به شرکت کنندگان این امکان را می دهد که آزادنه و بدون فشارهای اجتماعی بی مورد حاصل از مواجهه با افراد دیگر گروه، به بیان نظرات خود بپردازند. در این حالت تصمیمات بر اساس ارزش واقعی آنها ارزیابی می شوند و نه بر اساس اینکه چه کسی آنها را بیان کرده است.

• تکرارپذیری: این حالت به شرکت کنندگان این امکان را می دهد که نظرات خود را در دورهای مختلف همه پرسی و بر اساس پیشرفت کار گروه مجددا بررسی کرده و مورد تجدید نظر قرار دهند.

• بازخورد کنترل شده: این حالت باعث می شود که شرکت کنندگان از نظرات یکدیگر مطلع شده و فرصتی را فراهم می کند که شرکت کنندگان این روش، نظرات خود را شفاف تر کرده و یا تغییر دهند.

• تجمع آماری پاسخ خبرگان: امکان تحلیل کمی و تفسیر داده ها را فراهم می کند.

کاربرد روش دلفی در تحقیقات سیستم های فناوری اطلاعات
محققین از روش دلفی در موقیعت های بسیار متنوعی به عنوان ابزار حل مشکلات تخصصی استفاده کرده اند. آنها همچنین متدهای مختلفی از این روش را برای حل انواع خاصی از مشکلات و اهداف متفاوت توسعه داده اند. یکی از انواعی که مورد توجه زیادی قرار گرفته، دلفی نوع رتبه بندی^[۹۵] است که از آن برای ایجاد اجماع گروهی درباره اهمیت نسبی مسائل استفاده می شود.
محققین حوزه فناوری اطلاعات نیز در موارد بسیاری از روش دلفی استفاده کرده اند. مثلا از روش دلفی برای انتخاب پروژه های سیستم های اطلاعاتی، تعیین نیازمندی های این نوع از پروژه ها، تعیین ضابطه تصمیمات نمونه سازی سیستم های اطلاعاتی^[۹۶]، رتبه بندی مسائل مدیریتی فناوری در پروژه های توسعه محصولات جدید استفاده شده است. پیش بینی و شناسایی/اولویت بندی مسائل مختلف یکی از کاربردهای روش دلفی محسوب می شود و اکثریت کاربردهای روش دلفی در گذشته مربوط به پیش بینی بودند.
توسعه چارچوب/مفاهیم، کاربرد دوم روش دلفی است که در ذیل به بعضی از آنها اشاره خواهیم کرد:
باکون و فیتزجرالد^[۹۷] اقدام به توسعه چارچوبی برای شفاف سازی جنبه های اصلی فناوری اطلاعات در سازمان ها و دانشگاه ها کردند و برای اثبات چارچوب ابداع شده، از روش دلفی استفاده کردند که شرکت کنندگان آن را دانشگاهیان حوزه فناوری اطلاعات تشکیل می داد]۳۹[
جوشی و هولزاپل^[۹۸] اقدام به توسعه چارچوبی توصیفی برای فعالیت های اصلی مدیریت دانش کردند و به منظور اثبات چارچوب ابداع شده از روش دلفی استفاده کردند که شرکت کنندگان آن را محققین و متخصصین مدیریت دانش تشکیل می دادند]۳۸[.
پیفرز^[۹۹] اقدام به توسعه یک گونه شناسی^[۱۰۰] برای فناوری های اطلاعات در صنعت سرویس های اقتصادی^[۱۰۱] کرد و شرکت کنندگان کار پژوهشی وی را اعضای ۱۱ سازمان مختلف تشکیل می دادند]۴۳[.
نامبیسان و دیگران^[۱۰۲] اقدام به توسعه یک دسته بندی مفهومی از فعالیت های طراحی سازمانی( مکانیزم هایی برای بهبود تمایل کاربران در جهت ایجاد نوآوری در فناوری اطلاعات) نمودند که افراد شرکت کننده در روش دلفی را مدیران ارشد صنایع مختلف تشکیل می دادند]۴۰[.
اشمید ^[۱۰۳]و دیگران اقدام به توسعه یک لیست رتبه بندی شده از ریسک های متداول پروژه های نرم افزاری نمودند که می توان از آن به عنوان پایه ای برای ساخت تئوری درباره مدیریت ریسک پروژه های سیستم های اطلاعاتی استفاده نمود. افراد شرکت کننده در همه پرسی دلفی را سه گروه با تجربه از مدیران پروژه های نرم افزاری تشکیل می دادند]۴۱[.
روش اجرای همه پرسی دلفی
همه پرسی کلاسیک دلفی مجموعه ای مشخص از رویه ها را دنبال می کند که منعکس کننده فرآیندهای رفتاری و آماری هستند. معمولا ۳ سری پرسشنامه به مجموعه ای از قبل انتخاب شده از خبرگان ارسال می شود، هرچند که تصمیم در مورد تعداد دورها بستگی به مواردی مثل زمان، بودجه و غیره… دارد.
دور اول
پرسشنامه دور اول معمولا بدون ساختار بوده و به دنبال دستیابی به جواب های سرگشاده و صریح می باشد. این موضوع به شرکت کنندگان کمک می کند که آزادانه پیرامون موضوع مورد بررسی، نظر بدهند. بعد از تکمیل پرسشنامه دور اول، یک تحلیل کیفی بر روی نتایج به دست آمده صورت می گیرد و این تحلیل به عنوان پایه ای برای ایجاد پرسشنامه های دور دوم و دورهای بعدی قرار می گیرد. نقش دور اول شناسایی مسائلی است که باید در دورهای بعدی به آنها پرداخت. ثابت شده است که سوال های صریح و واضح کیفیت بالای داده های جمع آوری شده را تضمین می کنند. البته می توان در دور اول نیز از پرسشنامه های نیمه ساخت یافته و حتی ساخت یافته استفاده کرد.
دورهای بعدی
دور دوم و دورهای بعدی خاص تر بوده و پرسشنامه هایی را شامل می شوند که صحت و اعتبار یافته های دورهای قبلی را معمولا از طریق رتبه بندی و رای گیری مورد سنجش قرار می دهند. از آنجایی که محققین از نتایج دورهای قبلی بازخورد می گیرند، شاهد یک همگرایی به سمت اجماع نظرات خواهیم بود. فرایند بازخورد بین شرکت کنندگان بسیار مهم است چرا که تنها راه ارتباط بین آنها تلقی می شود. اگرچه در روش دلفی امکان اجرای بیش از ۳ دور و یا بیشتر وجود دارد، اما نیازمند حفظ تعادل بین زمان، هزینه و خستگی احتمالی شرکت کنندگان خواهیم بود.
تعداد شرکت کننده ها
تعداد شرکت کننده ها در همه پرسی های تحقیقات مختلف بسیار متنوع است و از ۱۰ نفر تا ۱۶۸۵ متغیر می باشد. تعداد شرکت کنندگان به محدوده مسئله و منابع قابل دسترس بستگی دارد. عده ای معتقدند که هرچه تعداد شرکت کنندگان بیشتر باشد، بهتر است چرا که تعداد قضاوت ها بیشتر شده و قابلیت اطمینان قضاوت های ترکیبی افزایش می یابد. هرچند که عده ای دیگر معتقدند که شواهد تجربی بسیار اندکی در مورد اثر تعداد شرکت کنندگان بر قابلیت اطمینان و اعتبار فرایند اجماع نظر وجود دارد و اعتبار اجماع نظر حاصل از روش دلفی وابسته به تعداد خبرگان شرکت کننده در نظرسنجی نیست بلکه به صلاحیت و دانش این افراد بستگی دارد.

۲– حدس پژوهشگر آن است که مفسر از توانایی شایسته ای در اقسام روش های تفسیری(تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی، تفسیر علمی، تفسیر اشاری، تفسیر عقلی و اجتهادی) بهره جسته است .
۳– حدس پژوهشگر آن است که مفسر از توانایی شایسته ای در اقسام گرایش های تفسیری در تفسیر أحسن الحدیث بهره جسته است.
۱-۱-۵ پیشینه تحقیق :
اینجانب با مراجعه به سایت هیچگونه تحقیق گسترده ای تحت عنوان بررسی روش تفسیر سید علی اکبر قرشی در تفسیر احسن الحدیث نیافتم و تا آنجا که می توانستم درصدد بررسی پیشینه این بحث برآمدم، در همین راستا از فرزند مفسر، آقای سید مهدی قرشی و حتی از خود مفسر نیز جویا شدم ، فرمودند تا بحال کاری با این عنوان صورت نگرفته است. لذا به نوبه ی خود یک کار تازه و دست اول و نوآورانه محسوب می شود؛ از سویی پژوهش در روش شناسی تفاسیر از جمله پژوهش های شایسته در طول تاریخ محسوب می شود.
۱-۱-۶ روش تحقیق :
روش تحقیق در این نوشتار بر اساس روش کتابخانه ای ، توصیفی – تحلیلی می باشد. پس از آماده شدن طرح پایان نامه ، با کمک استاد راهنما ، به جمع آوری منابع در خصوص موضوع پایان نامه اقدام شد. پس از بدست آوردن منابع گوناگون از کتاب ها، مقالات و نرم افزارها بالاخص کتب تفسیر و مصاحبه با سید علی اکبر قرشی ، فیش برداری آغاز شد، سپس با راهنمایی استاد راهنما به تدوین فصول پایان نامه که در پنج فصل تنظیم گردیده است، اقدام گردید.
۱-۱-۷ زمان بندی تحقیق:
این پروژه با عنوان« بررسی روش تفسیری سید علی اکبر قرشی در تفسیر أحسن الحدیث» درتاریخ ۱۱/۲/۱۳۹۲ به تصویب رسید. و در تاریخ ۳۰/۴/ ۱۳۹۳ به پایان رسیده است. ۴۴۶
جدول بودجه بندی زمان این پروژه به شرح ذیل می باشد:

ردیف	مراحل مختلف فرایند تحقیق	زمان لازم
۱	تشکیل پرونده علمی	۱۰ درصد = ۴۵ روز
۲	یادداشت برداری	۳۰ درصد = ۱۳۴روز
۳	تحلیل و پردازش یادداشت ها	۲۰ درصد = ۸۹ روز
۴	پیش نویس اولیه	۲۰درصد =۸۹ روز
۵	نگارش نهایی	۲۰ درصد =۸۹ روز

بخش دوم : مفهوم شناسی
۱-۲-۱: شخصیّت در لغت و اصطلاح روان شناسی دینی:
«در لغت برای«شخصیت» تعریف خاصّی ارائه نشده است؛ اما با توجه به ماده و سه حرف اصلی آن از«ش- خ - ص» در کتب لغت« شَخَصَ الشَّی ءُ » به معنای«آن چیز بالا آمد» تعبیر شده است؛^[۱]» چنانچه شخصیت مصدر صناعی باشد، می توان از آن به « چیزی که بالا آمدنی باشد» معنا کرد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

« در اصطلاح شخصیت عبارت است از خصوصیات و شیوه های رفتار و کیفیت سازگاری فرد که جنبه ی دائمی داشته، فرد را از دیگران متمایز می کند و سبب ارتباط بین او و دیگران در محیط می گردد. نگرش های فرد نسبت به خودش ، عادات رفتاری، نگرش فرد نسبت به دیگران و نوع اندیشیدن و چگونگی شیوه های بیان آن ، رغبت ها و آرزوهای فرد ، طرح ها و برنامه های او در زندگی، و به طور کلی نگرش وی نسبت به زندگی ، سازگاری کلی فرد که الگوی خاص در زندگی برای او تشکیل می دهد را «شخصیت» می نامند. «شخصیت» بسیار پیچیده و دارای قابلیت رشد دادن می باشد و عوامل متعددی در رشد آن دخالت دارد. برخی از این عوامل دارای ماهیت بیولوژیکی است که مبانی وراثت را تشکیل می دهد. توانایی های ذهنی فرد عامل دیگر در رشد شخصیت است و عوامل فرهنگی و محیطی نیز نقش مهمی در ساختار و رشد شخصیت دارد^[۲]. »
مردم معمولا به شخصیت از جهت تأثیرى که فرد در دیگران ایجاد مى‏کند و یا مهمترین تأثیراتى که در دیگران باقى مى‏گذارد، مى‏نگرند و مثلا او را شخصى پرخاشگر یا مسالمت جو مى‏دانند. اما روان شناسان به هنگام بررسى «شخصیت» به آن، به عنوان مرکز ساختمان ها و عملیات روانى ثابت مى‏نگرند که سازمان دهنده مهارت هاى فرد و موجب کنش ها و واکنش هاى او در محیط زندگى که مایه تمایزش از دیگران است، مى‏باشد. به عبارت دیگر، شخصیت نوعى سازماندهى دینامیکى دستگاه ها و سیستم هاى بدنى و روانى فرد است که سرشت و فطرت ویژه او را در سازگارى با محیط، مشخص مى‏سازد. بنابراین، روان شناسان وقتى شخصیت را مورد مطالعه قرار مى‏دهند، به فرد به عنوان مجموعه‏اى که داراى کنش و واکنش است مى‏نگرند درست مانند یک مجموعه به هم پیوسته که کلیه دستگاههاى جسمى و روانى آن در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و رفتارها و واکنشهاى فرد را طورى مشخص مى‏کند که او را از دیگران متمایز سازد.در قرآن توصیف شخصیت انسان و خصوصیات عمومى آن که باعث تمایز انسان از دیگر مخلوقات خداوند است، آمده است چنان که برخى از مدل ها و نمونه‏هاى عمومى شخصیت انسان که با برخى از ویژگی هاى اساسى مشخص هستند، نیز وصف شده است.

۳ روش های مدل سازی برای رقابت شناختی:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱٫۳٫روش های درخت تصمیم گیری: درخت تصمیم، شیوه منحصر بفردی از ارائه یک سیستم است، که تصمیم گیری های آتی را تسهیل و سیستم را به نحو مناسبی تعریف می کند. با توجه به اینکه اکثر سیستم های مهندسی، اجرایی و محاسباتی را می توان در قالب یک سری داده (ویژگی یا ویژگی ها و خروجی منطبق با آن ها) تعریف کرد، می توان با بهره گرفتن از یک الگوریتم، (ایجاد درخت) ویژگی ها و  خروجی ها را آنالیز کرد و سیستم را بر اساس این داده ها در قالب یک درخت تصمیم ارائه کرد.
۲٫۳ .روش های نظریه بازی: روش مبتنی بر منطق ریاضی برای تعیین اینکه وقتی در یک بازی یا معامله یا وضع نظامی یا سیاسی هر دو طرف در انتخاب استراتژی آزاد باشند، استفاده از کدام استراتژی احتمال دارد بیشترین سود و کمترین زیان را برای یکی از طرفین به بار آورد. به بیان دیگر یک رشته عملیات ریاضی که هدف آنها یافتن راه حلی است تا به کمک آن، بازیگر بتواند در رقابت با حریف یا حریفان خود با پیروی از رفتار معین، برد خود را به حداکثر و یا باخت خویش را به حداقل برساند.
۳٫۳٫ روش های آماری: مطالعات تجربی و مشاهدات هدف کلی برای یک پروژه تحقیقی آماری، بررسی حوادث اتفاقی بوده و به ویژه نتیجه گیری روی تأثیر تغییرات در ارزش شاخص‌ها یا متغیرهای غیر وابسته روی یک پاسخ یا متغیر وابسته‌است. دو شیوه اصلی از مطالعات آماری تصادفی وجود دارد: مطالعات تجربی و مطالعات مشاهداتی. در هر دو نوع از این مطالعات، اثر تغییرات در یک متغیر (یا متغیرهای) غیر وابسته روی رفتار متغیرهای وابسته مشاهده می‌شود. اختلاف بین این دو شیوه درچگونگی مطالعه‌ای است که عملاً هدایت می‌شود. یک مطالعه تجربی در بردارنده روش‌های اندازه گیری سیستم تحت مطالعه‌است که سیستم را تغییر می‌دهد و سپس با بهره گرفتن از روش مشابه اندازه گیری‌های اضافی انجام می‌دهد تا مشخص سازد که آیا تغییرات انجام شده، مقادیر شاخص‌ها را تغییر می‌دهد یا خیر. در مقابل یک مطالعه نظری، مداخلات تجربی را در بر نمی‌گیرد. در عوض داده‌ها جمع آوری می‌شوند و روابط بین پیش بینی‌ها و جواب بررسی می‌شوند.
۴٫۳٫ سیستمهای خبره: سامانه‌های خبره یا سیستم‌های خبره (Expert systems) به دسته‌ای خاص از نرم‌افزارهای رایانه‌ای اطلاق می‌شود که در راستای کمک به کاردانان و متخصّصان انسانی و یا جایگزینی جزئی آنان در زمینه‌های محدود تخصّصی تلاش دارند. اینگونه سامانه‌ها، در واقع، نمونه‌های ابتدایی و ساده‌تری از فن‌آوری پیش‌رفته‌تر سامانه‌های مبتنی بر دانش‌ به حساب می‌آیند.
این سامانه‌ها معمولاً اطلاعات را به شکل واقعیات (Facts) و قواعد (Rules) در دادگانی به نام پایگاه دانش به شکل ساختار مند ذخیره نموده، و سپس با بهره گرفتن از روشهایی خاص استنتاج از این داده‌ها نتایج مورد نیاز حاصل می شود
سیستم های خبره یکی از دیدگاه های اصلی و مهم حاصله از کارهای اولیه در حل مسئله، اهمیت دانش خاص با محوریت حوزه مربوطه بود.
۵٫۳٫ تحلیل فرایند تصمیم گیری: هدف تحلیل فرایند تصمیم گیری کسب بینش و آگاهی درمورد سیاستهای کلی مدیریتی و انعکاس یک سازمان سلسله مراتبی که دارای چند گروه فعال در فرایند انتخابR&D است می باشد.
۴ روش های مدل سازی شبیه سازی و هیورستیک: شبیه سازی مونت کارلو از پراکندگی احتمال در تمام عوامل اتفاقی در یک برنامه R&D جهت محاسبه پراکندگی کلی احتمال مقادیر هدف و منابع مصرفی استفاده می کند. روش مدلسازی شبیه سازی با هدف یافتن راه حلهایی قابل قبول اما نه لزوماً بهینه انجام می شود. این بر آن دلیل است که شرکتها به روش های واقع بینانه ای نیاز دارندکه تقابلات بسیاری را بین عوامل متعدد مدلها مد نظر قرار دهند.

5. 5. روش های مدل سازی برای تحلیل گزینه های واقعی: گزینه های واقعی روشی برای ارزیابی پروژه ها می باشد که هر دو ابهام و تردید ذاتی در تجارت و تصمیم گیری برای موفقیت یک استراتژی را تلفیق می کنند. گزینه های واقعی با برنامه ریزی یک فرصت سرمایه گذاری بر گزینه تقاضا آغاز می شوند. برای انجام ان باید متغیرهایی ایجاد شوند که مشخصه های پروژه و مقدار و ارزش گزینه های تقاضا را تعیین نمایند.

5. 5. روش های مدلسازی ویژه تک موضوعی: مدلهای ویژه انواع دیگری از مدلها هستند که سازمان نیافته و بی برنامه می باشند و برای هدف خاصی ساخته می شوند.

فصل سوم: مفاهیم مربوط به RBV^[6]
- ۱-۳ مقدمه
نیروی انسانی، تجهیزات و ماشین آلات، بودجه، مصالح، فضای قابل دسترسی و بسیاری از عوامل و امکانات مشابه که در امر اجرای یک پروژه لازم می باشند منابع نامیده می شوند. هزینه های پروژه عمدتاً شامل اقلامی هستند که از به کار گرفتن منابع به وجود می آیند. با پیشرفت زمان، احتیاج به اجرای پروژه هایی پیچیده تر و حجیم تر و دارای ویژگیهایی بیشتر افزایش می یابد. برای اجرای این پروژه ها، استخدام نیروی انسانی با تخصص های نادر، به کار گرفتن تجهیزات گران و استفاده از مواد و مصالحی با خصوصیات فنی متناسب با خواسته های پروژه الزامی و غیر قابل اجتناب می باشد. با توجه به وجود محدودیت در سطح منابع قابل دسترس، باید پروژه ها به نحوی برنامه ریزی شوند که در هیچ موقعیتی، سطح احتیاجات از سطح امکانات بالاتر نباشند.
۳-۲- مفهومRBV
دیدگاه مبتنی بر منابع یک ابزار مدیریت تجارت می باشد که برای تعیین استراتژیهای منابع در دسترس یک شرکت استفاده می شود. دیدگاه مبتنی بر منابع شرح می دهد که چگونه منابع شرکت تفاوتهایی را در عملکرد شرکت ایجاد می کنند. محققان بین منابع شرکت و تواناییها و امکانات آن تمایز قائل می شوند. یک منبع، موجودی و دارایی ملموس یا نا ملموس است. منابع می توانند ارزیابی و مبادله شوند نظیر یک مارک تجاری، یک امتیاز یا حق انجصاری، یک قطعه زمین یا یک مجوز. مهارتهای یک کارمند نیز منابع شرکت هستند. منابع به محصولات نهایی یا خدمات، با بهره گرفتن از محدوده گسترده ای از موجودیهای دیگر شرکت، تبدیل می شوند. از سوی دیگر تواناییها” ظرفیت یک شرکت برای گسترش منابع با بهره گرفتن از فرایند های سازمانی برای رسیدن به اهداف مطلوب سازمان ” می باشد. توانایی نا ملموس است و شرکتها نمی توانند مقدار و کمیت تواناییهایشان را ارزیابی کنند. توانایی ظرفیت یک شرکت برای تقبل فعالیتی خاص می باشد. تحت این چارچوب مدیریت منابع یک توانایی می باشد. مدیریت منابع مجموعه ای از انتخابهای استراتژیک در مورد سرمایه های ملموس و نا ملموس شرکت می باشد.
نکات کلیدی نظریه عبارتند از:
شناسایی منابع کلیدی شرکت
ارزیابی اینکه آیا این منابع معیارهای VRIN را تحقق می بخشند
VRIN عبارت است از:
Valuable: یک منبع باید بتواند یک شرکت را قادر سازد تا با توجه به بازده شرکتهای رقیب و کاهش نقاط ضعف شرکت استراتژی خلق ارزش را به کار برد.
Rare: یک منبع باید نادر باشد.
Imitable: اگر یک منبع با ارزش به وسیله تنها یک شرکت کنترل شود می تواند به عنوان منبعی برای سودهای رقابتی در نظر گرفته شود و این سود تا زمانی می تواند پایدار باشد که رقبا قادر نباشند این رویکرد استراتژیک را کپی نمایند.
Non substitutable: اگر یک منبع کمیاب باشد تقلید ناقص و خلق ارزش به طور بالقوه نشانه هایی از در دسترس نبودن منبع می باشند.
۳-۳- تاریخچه
برخی از جنبه های تئوری درمورد RBV از مدتها قبل اندیشیده شد و به طور رسمی به تصویب رسید که با یکدیگر یک چارچوب دقیق از یک تئوری عملی را ایجاد کردند.
درحالی که مجموعه تحت تاثیر تحقیقات درزمینه مدیریت استراتژیک بود، Briger Wernerfelt در مقاله اش یک نگاه منبع محوردر یک شرکت در سال ۱۹۸۴ عنوان کرد که که البته منشاء RBV می تواند به تحقیقات قبلی بر گردد.
با نگاه به گذشته مواردی را می توان در آثار Selznick (1957), Coase (1937),penrose (1959),Stigler (1961),Chandler(1962,1977), and Williamson (1975)یافت که در آن تاکید شده است که به منابع و پیامدهای آن برای عملکرد شرکت اهمیت قائل شوید.
این الگو از تمرکز محدود نئوکلاسیک به منطق گسترده تر تفییر پیدا کرد و در آینده ای نزدیک در ایجاد رشته های مختلف دانشگاهی (اقتصاد سازمانهای اقتصادی ، اقتصاد سازمانهای برجسته) نقش مهمی را ایفا کرد.
دو نشریه به دنبال اولین مقاله از wernerfelt توسط barney در سال a1986و ۹۸۶b1 منتشر شد.
اگر چه که wernerfelt به این موضوع اشاره ای نداشت، اظهارات barney در ارتباط با بازارهایی با فاکتور استراتژیک و نقش انتظارات توانست چهار چوب RBV را توسعه دهد.
مفاهیمی که با عنوان چهار چوب RBV ترکیب شده بودند سپس توسط lipman and rumelt(uncertain imitability, 1982), rumelt (isolating mechanisms)and Dirick cool(inimitability and its causes, 1989) بند بند شدند.
چهار چوب بارنی پایه محکمی برای دیگران بود که با پیشینه نظری قویتری توسط conner(1991), Mahoney and Pandian(1992), conner and Prahalad(1996) and Makadok(2001) ارائه شده بود که RBV را با توجه به دیگر زمینه های مختلف پژوهشی تعیین کردند.
بیشتر روش های عملی توسط Amit وShoemaker در سال ۱۹۹۳ فراهم شده بودند در حالی که بعداً انتقادهایی از سوی Priem and Butler(2001a,2001b) and Hoopes, Madsen and Walker(2003) شد.
RBV جذابیت یکسانی برای محققان مدیریت دارد و مطالب بسیاری برای آن وجود دارد.
RBV یک شرکت توانایی او را برای ارائه سودهای رقابتی پایدار نشان می دهد، زمانی که منابع مدیریت می شوند به طوریکه خروجی آنها نمی تواند بوسیله رقبا ایجاد شود، نهایتاً یک مانع و سد رقابتی ایجاد می شود.
RBV نشان می دهد که سودهای رقابتی پایدارشرکت بوسیله خاصیت یکتایی منابعی حاصل می شوند که دارای خصوصیات نادر، با ارزش، بی رقیب، غیر قابل معامله، غیر قابل تعویض می باشندو علاوه بر این شرکت از شرایط خاصی بر خوردار باشد.
این نویسندگان در رابطه با این واقعیت نوشتند که یک شرکت ممکن است به یک مزیت رقابتی پایدار از طریق منابع منحصر به فردی که در آن است دست پیدا کند. و این منابع را نمی توان به راحتی خرید، انتقال داد، کپی کرد و یا به صورت همزمان آنها را به شرکت اضافه کرد.
این مساله همچنین نمایانگر این واقعیت است که تمام منابع یک شرکت برای دستیابی به سودهای رقابتی پایدار ممکن است مشارکت نداشته باشند.
عملکرد متفاوت بین شرکتها در نتیجه عدم تجانس دارایی وRBV می باشدکه همواره تمرکز می شود با فاکتورهایی که سبب این اختلاف می شود غلبه کرد.
شباهتهای اساسی در این مطالب بدین صورت می باشد که ارزشهای خلق شده توسط منابع یک سود رقابتی پایدارایجاد می کند که هیچ رقیبی توانایی استفاده از همان منبع را ندارد حال چه از طریق خرید باشد و یا از طریق کپی و تقلید باشد.
نگرانی اصلی در RBV بر روی توانایی شرکتها در حفظ ترکیبی از منابع متمرکز شده است که در اختیار نمی باشند و یا با روشی مشابه توسط رقبا ساخته می شوند. بیشتر نوشته ها اینچنین بیان می کنند که توانایی رقبا در سودهای رقابتی وابسته است به توانایی آنها در استفاده از منابع که باعث تاثیر بر عملکرد شرکت می شود.
توانایی یک شرکت برای جلوگیری از تقلید از منابع باید به طور عمیق تحلیل شود تا قدرت پایدار سودهای رقابتی قابل درک باشد. سودهای رقابتی می توانند برای شرکت ایجاد شوند اگر استراتژیهای خلق ارزش شرکت در حال حاضر برای دیگر شرکتها اجرا نشوند و یا امکان دسترسی رقبا به آنها در آینده وجود نداشته باشد.
۳-۴- منبع به چه معناست
در سال ۱۹۹۱ P101 JEY BARNEY با ارجاع به پیش نویس CITATION NEEDED بیان کرد : منابع شرکت شامل همه دارایی ها ، تواناییها ، فرایند های سازمانی، قابلیت های شرکت ، اطلاعات و دانش و … می شود. که به وسیله شرکت کنترل می شود تا شرکت بتواند استراتژیهایی را در جهت پیشرفت خود اجرا نماید.
یک مورد دیگر که به وسیله AMIT و Shoemaker در سال ۱۹۹۳ بررسی شد این مفهوم را شامل می شود که منابع می توانند به منابع و تواناییها منفک شوند . در این دیدگاه منابع قابل فروش هستند و خاص شرکت نمی باشند. در صورتی که تواناییها خاص شرکت می باشند و برای بهره برداری کردن از منابع شرکت استفاده می شوند که چنین تفکیکی با مفهوم RBV که توسط conner and prahalad در سال ۱۹۹۶ ، makadok در سال ۲۰۰۱، barney , wright and ketchen در سال ۲۰۰۱ مطرح شد سازگار می باشد.
۳-۵- توانایی به چه معناست
Makadok در سال ۲۰۰۱ بر تمایز بین توانایی ها و منابع با تعریف توانایی به صورت” نوع خاصی از منابع، به طور خاص در سازمان تعبیه شده و قابل انتقال به شرکت دیگرنمی باشد و هدف آن بهبود بهره وری سایر منابه در اختیار شرکت می باشد” تاکید کرد.

پ)نشانه ها ناشی از یک بیماری طبی عمومی نبوده وبر اساس یک اختلال روانی دیگر توجیه نیستند(کاپلان وسادوک، ۲۰۱۰، ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۹۰).
مراحل وابستگی به مواد
فرایند شکل گیری وابستگی به مواد در طی سه مرحله رخ می دهد که این مراحل عبارتنداز :
مرحله ی آشنا یی با مواد اعتیاد آور است که مصرف کننده است در اثر مسامحه یا تشویق یا میل به انجام یک کار تفریحی یا کنجکاوی یا علل دیگری همانند کسب لذت ،شروع به مصرف مواد میکند
مرحله میل به افزایش مواد مصرفی است زیرا در این مرحله بدن مصرف کننده هرروز به مواد بیشتری نیاز پیدا می کند .در واقع ،بعداز مدتی استفاده نامنظم از مواد افیونی شخص دچار شک وتردید شده وبرای رهایی از آن با امیال وهوس های خودش دست به مقابله می زند
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مرحله ی وابستگی به مواد ،مرحله ای است که بعد از شک ودودلی ویا حتی ترک اعتیاد ،بالاخره شخص به مواد وابسته می شود.به علاوه،استفاده نامنظم از مواد افیونی ،کاهش وبا قطع ناگهانی آنها باعث می شود علایم ونشانگان محرومیت در شخص بروز پیدا کند (ولپی سلی ^[۹۴] ،۲۰۰۱).
۲-۱-۶همه گیر شناسی
در همه گیرشناسی^[۹۵] اختلال روانی اختلالات مربوط به سوء مصرف مواد در بین مردان بالاترین شیوع دارد و اطلاعات حاصله از مطالعه موسسه ملی زمینه‌یابی مصرف مواد و سلامت ^[۹۶](NSDUH) نشان داد که ازنظر سنی نخستین مصرف مواد، در افرادی که مصرف مواد را در سن پایین‌تری شروع کردند (۱۴سال یا پایین‌تر) احتمال اعتیاد بیشتر از افرادی است که در سن بالاتری آغاز می‌کنند. این قضیه در مورد تمام مواد مورد سوء مصرف صدق می‌کند از میان بزرگسالان ۱۸سال به بالایی که در سن ۱۴ سالگی یا پایین‌تر مصرف الکل را شروع کرده بودند، ۹/۱۷ در صد الکلی محسوب می‌شدند که این میزان در مورد بزرگسالانی که نخستین مصرف آنها درسن ۱۸ سالگی یا بالاتر بود ۱/۴ درصد گزارش شده است . در این مطالعه میزان سوء مصرف مواد برحسب سن نیز متفاوت بود میزان وابستگی یا سوء مصرف در سن ۱۲ سالگی ۳/۱ درصد بوده و این میزان ها عموماً با افزایش سن افزایش نشان می‌دهد و درسن ۲۱ سالگی به بالاترین حد خود (۴/۲۵) می‌رسید. پس از ۲۱ سالگی میزان مصرف و وابستگی با افزایش سن کاهش می‌یابد تا سن ۶۵ سالگی فقط ۱ درصد افراد در طول یک سال گذشته یک ماده غیر قانونی مصرف کرده بودند که با این مشاهده بالینی مطابقت دارد که معتادین با افزایش سن طاقتشان بریده و تعدادشان کم می‌شود. خلاصه‌ای از اطلاعات مردم شناختی افراد مصرف کننده مواد غیر قانونی نشان می‌دهد که تعداد مصرف کنندگان مرد بیشتر از زنان است (سادوک وسادوک، ۲۰۰۷؛ ترجمه رضاعی، ۱۳۸۷). با توجه به پیچیدگی عوامل سبب ساز در سوء مصرف مواد نیازمند شناخت عوامل تاثیرگذار درگرایش افراد به سوء مصرف مواد هستیم تا با شناخت بهتر این مولفه‌ها پیشگیری و درمان مناسبی صورت گیرد (کاپلان وسادوک، ۲۰۱۰، ترجمه ارجمند و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-۲مصرف مواد در ایران
در ایران رتبه‌ی نخست مصرف مواد از آن ایپوئیدهاست که شایع ترین ماده‌ی مورد مصرف آنها نیز تریاک است که شایعترین نوع مصرف نیز کشیدن و سپس خوردن است. بنا به گزارش ستاد مبارزه با مواد اپیوئیدی کشور مصرف کنندگان مواد اپیوئیدی تا انتهای سال ۱۳۸۳ حدود ۵/۴ میلیون نفر بوده‌اند. جابه‌جایی مصرف به سمت کراک به دنبال افزایش قیمت مواد اپیوییدی در ۱۰ سال گذشته اتفاق افتاده است اما بررسی ها نشان داده است کراک ایرانی اغلب متشکل از بلور هرویین و پودر کدیین است و در خانواده‌ی اپیوئیدها قرار می‌گیرد.اما به هر حال رشد مصرف مواد محرک و بخصوص آمفتامین‌ها در کشور در سالیان اخیر زیاد بوده است. مطالعات نشان می‌دهد مصرف کانابیس در یک دهه اخیر افزایش داشته است ودر سال ۱۳۸۳ پس از تریاک و هرویین قرار داشته است که در سال ۱۳۸۶ بیش از دو برابر رشد کرده است. سن شروع مصرف حشیش نیز در ایران کاهش داشته و در میان فرزندان معتادان بیشتر از هر ماده‌ای مصرف می‌گردد (یوسفی، ۱۳۸۲).
۲-۳ عوامل تاثیر گذار بر مصرف مواد
۲-۳-۱علل فردی
عوامل ژنتیک، تجارب رشدی و بخصوص چند سال اول زندگی و چند سال اول مدرسه و نوجوانی، خصوصیات شخصیتی، میزان دریافت حمایت از اطرافیان، اختلال‌های روانی همراه، نداشتن مهارت‌های زندگی، شکست‌ها و منابع استرس آور، تأثیر مواد خوشایند بر فرد، وضعیت اقتصادی مالی فرد، باورها و ارزشهای فرد، وجود شرایط پرخطر مثل نداشتن پدر یا مادر، ناراحتی‌ها و دردهای جسمی مثل انزال زودرس یا کمر درد دسترسی آسان فرد به مواد مشخص شده است مصرف کنندگان مواد مخدر عملکرد نامطلوب در روابط جنسی دارند به طوری که اکثریت آنان از توافق پایین در روابط جنسی خود گزارش داده اند (داوسون، ۲۰۰۴؛ نقل از شهابی، ۱۳۸۵).
مصرف مواد به عنوان یک رفتار خشن نسبت به خود نیز در نظر گرفته شده است.(عشایری، ۱۳۸۲؛ نقل از صفاری، ۱۳۸۳) به این نکته اشاره می‌کند که تعارضات مختلف موجب به هم خوردن تعادل در قضاوت افراد می‌شوند و آن زمان است که تصمیم‌گیری برای انسان کار سختی می‌شود در چنین شرایطی افراد با شخصیت‌های متفاوت عکس العمل‌های متفاوتی را نشان می‌دهند.
بعضی از افراد برون‌گرا هستند و این عکس‌العمل‌ها را نسبت به بیرون نشان می‌دهند اما شخصیت‌هایی هستند که جرأت ورزی ندارند و این خشونت  به درون بر می‌گردد و برای مثال فرد، بیماری روان تنی و استرس پیدا می‌کند و در واقع بدن به استقبال روان رنجور می‌رود که خود نوعی خشونت بدن است که انواع بیماری‌ها را به دنبال دارد. اعتیاد نیز علاوه بر اینکه به بیرون آسیب می‌رساند نوعی خودزنی و خشونت علیه خودهم هست(صادقی، ۱۳۸۰).
با این حال تمرکز بر مباحثی مانند حق انتخاب ،میل وآشنایی با موادمخدر نمی تواند تجربه اعتیاد را دربر گیردکه علل آن طیف گسترده ای ازمسایلی را چون سیستم پخش یا عرضه ،احساس بیچارگی ،تعارض،شرمساری ،خشم ،احساس بی ارزشی ،آسودگی خیال ،تمرد ،احساسات وعقاید ،تمایلات ،عادات وشیوههای تعامل این عوامل با یکدیگر وچگونگی تاثیر عوامل ژنتیکی برروی این عوامل را پیش از اولین رفتار اعتیاد آورمورد مطالعه قرار می دهد (رابرت وست^[۹۷]،۲۰۰۶،ترجمه پور نقاش ،۱۳۸۸).در تحقیقات اخیری که توسط وینبرگ^[۹۸] (۱۹۹۸)انجام شد،مشخص گردید که خانواده وعوامل خانودگی مانند وجود آسیب های روانی والدین مانند افسردگی واضطراب مادر ،ژنتیک ،سبک فرزند پروری ،استرس خانودگی ،قربانی شدن کودکان ،عوامل زیست شناختی وتعاملات نامناسب بین اعضای خانواده می تواند به اختلال سومصرف مواد در فرزندان منجر شود.
۲-۳-۲ عوامل محیطی و اجتماعی
در این گروه عوامل متعددی مورد اشاره قرار گرفته‌اند، مواردی همچون شرایط خانواده مثلاً اعتیاد والدین که در پژوهش نصری (۱۳۸۰) مورد اشاره قرار گرفته است. خانواده آشفته یا والدین پرمشغله یا قافل از فرزندان و یا وضعیت دوستان مثلاً دوستان مصرف کننده نیز این دسته عوامل هستند.در پژوهش صفاری (۱۳۸۳) مختل بودن ارتباط با اعضای خانواده نیز در مورد بحث بوده است. برخی افراد برای رفع مشکلات سازگاری و کاهش اثرات عوامل استرس زا اقدام به مصرف مواد مخدر می‌کند و دریافت آموزش‌هایی در این موارد می‌تواند نرخ یا شدت بازگشت و عود بیماری را کاهش بدهد. برای مثال نصری (۱۳۸۰) مشکلات خانوادگی، عاطفی و نیز استرس های شغلی را گزارش کرده است.در پژوهش زارع زاده (۱۳۸۰) فشارهای همسالان و نداشتن مهارت برقراری ارتباط موثر و نیز اعتماد به نفس پایین ذکر شده‌اند. از موارد دیگر شرایط محیط و محل کار یا سکونت یا تحصیل، قوانین مثل قانونی بودن تنتور یا کوپنی بودن تریاک، میزان انگ و بدنامی اعتیاد و بخصوص در خرده فرهنگ فرد، کمبود امکانات (فرهنگی، تفریحی، ورزشی، آموزشی و غیره)، کمبود امکانات درمانی و مشاوره‌ای و حمایتی، وضعیت اقتصادی جامعه، شرایط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جامعه مثل جنگها، دسترس پذیر بودن مواد، امکانات جامعه برای ارتقا و رشد افراد و موفقیت‌های اجتماعی و در نتیجه بالا رفتن اعتماد بنفس از عوامل اجتماعی مرتبط با رفتار مصرف مواد است.
امینی (۱۳۷۹) در پژوهشی خود به آموزش مهارتهای بین فردی و سازگاری با احساسات و کنترل هیجان به عنوان بخش مهمی از فرایند درمان اشاره کرده‌اند، میزان استرس مزمن موجود در سطح جامعه نیز از عوامل مرتبط است. در پژوهش مک کان^[۹۹] (۱۹۹۴؛ نقل از عارف نسب، ۱۳۸۴) مشخص شد در واقع یکی از دلایل مصرف مواد در افراد کاهش استرس و اضطراب است. همچنین در زمان پرهیز از مصرف یکی از مؤلفه‌های نشانگان ترک حمله‌های اضطرابی است. و میزان انتخاب‌های افراد برای رفتارهای لذت بخش گوناگون.استرس‌های محیطی و فقدان مهارت لازم برای برخورد با عوامل آن از عوامل مهم بازگشت به جمعیت مصرف کنندگان است. در همین رابطه امینی (۱۳۷۹) در پژوهش خود نشان داده است عدم دریافت خدمات درمانی مناسب در بسیاری از مراکز با وجود استفاده از اهرمهای قانونی و زندان گاهی اوقات باعث وخیم تر شدن وضعیت مصرف کنندگان مواد مخدر می گردد.
درباب اعتیاد دودسته اعتیاد عوامل دخالت دارند که دسته اول ،مربوط به عوامل درونی (روان پویشی ،شناختی ،زیستی یا فیزیولوژی )ودسته دیگر ،به عوامل بیرونی وشرایط وموقعیت های محیطی (یادگیری اجتماعی وفرهنگی )مربوط می باشد خانواده بعنوان یک نهاد اجتماعی ،از جایگاه خاصی برخورد ار است .خانواده اولین محیطی است که کودک بتدریج ارزشهای اجتماعی را می اموزد وبتدریج اجتماعی می شود .براساس نظریه های اجتماعی ،چون الگوی رشد اجتماعی ،وابستگی به مواد بعنوان یک واکنش در نظر گرفته شده است .طبق این نظریه ،رشد اجتماعی نابهنجار وتعاملات اجتماعی آشفته از عوامل بسیار مهم بیرونی در بروز اعتیاد می باشد .(بزمی ،۱۳۹۱)
از مهمترین مولفه های اقتصادی - اجتماعی که در شکل گیری وابستگی به مواد مطرح هستند ،پایگاه اقتصادی پایین ،در آمد کم،پیشرفت تحصیلی ضعیف ، زندگی در محله و خانواده های پرچمعیت را می توان نام برد (لیندزی وپاول^[۱۰۰] ،۱۹۹۹؛ترجمه آوادیس یانس ونیکخواه،۱۳۷۷)از دیگر عوامل اجتماعی ومحیطی دخیل در وابستگی به موادمی توان به موارد ذیل اشاره کرد :
۱-شغل های شبانه و طاقت فرسا
۲-وجود خرده فرهنگ های استفاده ازمواد
۳-تغییر وتحولات سریع وشدید؛نوگرایی یا مدرنیته
۴-نقش خانواده وگروه همسالان
۵-آسیب های اجتماعی وآسیب روانی
۶-عدم تعامل سازنده اعضای خانواده با همدیگر.(بزمی ،۱۳۹۱)
۷-قابلیت دسترسی به دارو ،پذیرش اجتماعی وفشارهای محیطی –اجتماعی این احتمال را ایجاد می کنند که تعییین کننده های عمده ی آغاز تجربه مصرف داروباشند .با این وجود ،عواملی نظیر شخصیت وجنبه های زیست شناختی در نحوه ی اثر گذاری کسب دارو از اهمیت زیادی برخورد دار قرار می گیرد . (کاپلان وسادوک ،۲۰۰۰)
۲-۳-۳ مشکلات هیجانی
اضطراب و استرس، از عوامل در ارتباط با اختلال مصرف مواد هستند. برخی از رویکردهای شناختی که برای درمان وابستگی به مواد مورد استفاده قرار می‌گیرند با توجه به اختلالات اضطرابی ایجاد شده‌اند. در مورد مواد افیونی تجربیات بالینی و نیز پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برخی مصرف کنندگان با هدف کاهش احساسهای اضطراب، خصومت و پرخاشگری اقدام به مصرف مواد می‌نمایند (سلیگمن، ۲۰۰۰؛ ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷).در این زمینه باید توجه داشت که نوسانات هیجانی و خلقی همواره به عنوان یکی از عوامل زمینه‌ساز و مستعد کننده سوء مصرف مواد مورد توجه بوده‌اند که در این میان اضطراب، افسردگی و خشم از جمله مهمترین موارد هستند. در پایان قرن گذشته مشخص شده بود که این عوامل نه تنها کاهش پیدا نکرده‌اند بلکه در اثر پیشرفتهای تکنولوژیکی و تغییرات در شیوه و سبک زندگی میزان استرس و افسردگی در افراد مختلف افزایش پیدا کرده است. به گونه‌ای که هنوز کارهای زیادی بایستی در مورد آنها انجام شود(صفاری، ۱۳۸۳).
استرس‌ها و فشارهای مضاعف شده زندگی باعث بروز اضطرابها، افسردگی ها و نیز هیجان خشم می‌شود. این مسأله طبعاً در مصرف کنندگان مواد مخدر و درمان آنها هم مؤثر است. هرگونه روش درمانی فردی و گروهی برای رفع نشانه‌های افسردگی تأثیر مهمی در فرایند درمان مصرف کنندگان مواد مخدر خواهد داشت. در همین رابطه لازم به ذکر است عدم دریافت خدمات درمانی با وجود استفاده از اهرمهای قانونی و زندان گاهی اوقات باعث وخیم‌تر شدن وضعیت این افراد می‌گردد. خشم و اضطراب با مشکلات فراوان دیگری همراه هستند و از جمله اصلی ترین عوارضی هستند که می‌بایست در فرایند درمان به آنها توجه شود. طبق تحقیقات انجام گرفته این عوارض همراه با شکایتهای جسمی، کمبود انرژی، اختلال انرژی، مشکلات خانوادگی، ریسک بالای خودکشی، مشکل اشتها و اختلالات خواب هستند.
اضطرابی و خشم در تمامی مراحل زندگی معتاد، اعم از وقتی که مقادیر بیشتر از معمول را مصرف نموده یا به علت ترک مصرف دچار علایم شده، مشهود است. وقوع اضطراب به دنبال ترک مصرف مواد، خاص مواد افیونی نبوده و در هنگام کنار گذاشتن سایر مواد، نظیر کوکایین، کرک و شیشه و انواع مت‌آمفتامین‌ها و توهم زاها و نیز سیگار هم به فراوانی به چشم می‌خورد. در مورد مت‌آمفتامین‌ها با توجه به توهمات مخاطره‌آمیز آنها که می‌تواند به خشونت‌های شدید و جنون‌های آنی منجر بشود اهمیت هیجان خشم بیشتر به نظر می‌رسد(صفاری، ۱۳۸۳).
در یک بررسی مشخص شد پاسخ دهی خود مختار، نظیر رسانش پوست، با کشیدن سیگار کند می‌شود که این می‌تواند دلیل بر آن باشد اهمیت آموزش‌های کنترل هیجان به عنوان راهکارهای جهت پیشگیری مشخص شده است(جافه^[۱۰۱]، ۱۹۸۵ به نقل از سلیگمن^[۱۰۲]، ۲۰۰۰؛ ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷) در مورد اعتیاد به داروهای مسکن و آرام بخش‌ها با توجه به اینکه در بسیاری از موارد برای کنترل اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرد . اهمیت هیجان های خشم و اضطراب به وضوح معلوم است.  در همین رابطه و با توجه به اینکه این داروها برای رفع بی‌خوابی یا اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند اهمیت آموزش‌های کنترل هیجان به عنوان راهکاری جهت پیشگیری مشخص شده است. همچنان که گزارش‌های عوارض قطع که شامل اضطراب، روان آشفتگی و حساسیت به محرک هاست بر لزوم این آموزشها در دوره قطع مصرف دلالت دارند(جافه، ۱۹۸۵ به نقل از سلیگمن، ۲۰۰۰؛ ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷).البته به طور کلی باید در نظر داشت که مصرف مواد مخدر خود به عنوان یکی از عوامل ایجاد اضطراب مطرح است و در نتیجه همین که مصرف کننده اقدام به قطع مصرف بنماید پس از مدتی نشانه‌های اضطرابی فروکش می‌کند. بنابراین باقی ماندن بیمار در فرایند درمان می‌تواند باعث بهبود نشانه‌های بالینی وی گردد.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند عوامل استرس زا به خصوص وقتی که سبک های مقابله و مهار هیجانی ناکارآمد باشند باعث مصرف و وابستگی به مواد مخدر می‌شوند. به همین دلیل در پژوهش‌های گوناگون اهمیت آموزش مهارتهای کنترل استرس و هیجان مورد تأکید بوده است و امروزه بخشی از هرگونه روان درمانی مصرف مواد به کنترل اضطراب و خشم در این بیماران می‌پردازد .(صفاری، ۱۳۸۳).
در زمینه مداخله‌های درمانی و آموزشی پس از قطع مواد انواع روش‌های گروهی و فردی مورد استفاده و پژوهش قرار گرفته‌اند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که مداخله‌های شناختی– رفتاری و نیز رفتاری که گروهی انجام می‌شوند برای درمان افسردگی، درمان و کاهش درد، ترس از مکان‌های باز، رفع کمبود مهارت‌های اجتماعی و دیگر حالات و اختلالات مفید و مؤثرند. به طور کلی اختلالات وابستگی به مواد مخدر به استثناء وابستگی به الکل غالباً با اختلالات هیجانی و خلقی رابطه دارند. در هر فرد بیمار، سوء مصرف مواد ممکن است زمینه ساز یک دوره از بیماری شده، یا برعکس سوء مصرف ماده ناشی از جانب بیمار به علت خود درمانی باشد (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۶؛ ترجمه پورافکاری، ۱۳۸۶).برخی پژوهش ها نشان دادند که در واقع یکی از دلایل مصرف مواد در افراد کاهش استرس و اضطراب است. همچنین در زمان پرهیز از مصرف یکی از مؤلفه‌های نشانگان ترک حمله‌های اضطرابی است(مارلات و دالی^[۱۰۳]، ۲۰۰۵؛ نقل از الیزابت^[۱۰۴] و همکاران، ۲۰۱۲).
اضطراب، بی‌قراری و تحریک پذیری حتی در قطع مصرف سیگار نیز به چشم می‌خورد (سلیگمن، ۲۰۰۰؛ ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷). و لازمه هرگونه اقدام موفقیت آمیز در قطع مصرف مواد مختلف شناخت موقعیت‌ها و عوامل ایجاد استرس، اختلال در روابط و تغییرات هیجانی است که گستره‌ای از محیط‌های شغلی تا روابط اجتماعی و خانوادگی و سبک زندگی را در بر می‌گیرد. در مواردی نیز مشکلات خلقی و هیجانی و اثر خصوصیات فردی مصرف کننده و یا شدت یا مدت طولانی مصرف باعث می‌شود که مشکلات روانی شدیدتری به وجود بیایند به گونه‌ای که برخی افراد مستعد به طیف علائم سایکوتیک مبتلا می‌شوند(یوسفی، ۱۳۸۰).
۲-۳-۴عوامل ژنتیکی و زیستی
تحقیقات مختلف وجود درجات متفاوت آسیب پذیری و بروز وابستگی به مواد را نشان داده است. استفاده از روش پلی مورفیسم قطعات محدود شده^[۱۰۵] وجود رابطه میان مصرف مواد و ژنهای مرتبط با تولید دوپامین را نشان داده‌اند. برای مثال در وابستگی به مواد شبه افیونی در دوقلوهای دو تخمکی همگانی بیشتری نسبت به دوقلوهای یک تخمکی نشان داده‌اند. روش های چندعاملی نیز مشخص کرده‌اند که در سوء مصرف هرویین نقش عوامل ژنتیک پررنگ است و این تفاوتها از نوع آسیب پذیری مشترک نبوده و اختصاص به مواد افیونی دارد. این احتمال مطرح شده که سیستم افیونی بدن(شامل تعداد گیرنده‌های افیونی، حساسیت گیرنده‌های، مواد افیونی درونزاد و غلظت آنتاگونیست‌های درونزاد) به طور کلی دچار کاهش فعالیت باشد. نقص کارکرد نورونهای دوپامینرژیک یا نورآدرنرژیک نیز مطرح است (کندلر^[۱۰۶] و همکاران، ۲۰۰۳؛ نقل از شهابی، ۱۳۸۵).
در الکلی ها نیز تأثیر عوامل ژنتیک تأیید شده است و حتی انتخاب الکل به عنوان گزینه‌ی اول مصرف، مسمومیت ناشی از مصرف و پیامدهای مصرف با ژنها در ارتباط هستند. مشخص شده است محرک های مرتبط با کوکایین مناطق یکسانی را فعال می‌کنند که مرتبط با مناطق لیمبیک و آمیگدال است. همچنینی زمینه‌های ژنتیک در پیدایش اختلال بیش فعالی و نقص توجه، اختلال شخصیت ضداجتماعی، و اختلالات خلقی نقش دارند و می‌توانند احتمال اعتیاد به کوکایین و کرک را افزایش دهند. (ژاکوبز^[۱۰۷]، ۱۹۸۵؛ به نقل از سلیگمن، ۲۰۰۰؛ ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷) در تحقیقات خود نشان داد روانگردان‌های با تأثیرگذاری بر مناطق مربوط به هیجان و احساس در مغز باعث بروز واکنشهای هیجانی غیرعادی می شوند.
۲-۳-۵ سیستم پاداش^[۱۰۸]مغزی
درمغز انسان ودر بخش هسته تگمنتوم شکمی VTA))مسیری از نورون های دوپامینرژیک شروع می شود وبه طرف هسته ی آکومبنس یا هسته لمیده (NACC)در سیستم لیمبیک کشیده می شود واز طرف هسته ی آکومبنس یک مسیر از نورون ها به طرف گیرنده های انکفالین ها کشیده می شود .به این سیستم وبخش ها “سیستم پاداش مغز"گفته می شود . درواقع هسته آکومبنس در عمق مغز پایه قرار دارد واز منطقه لیمبیک ،دادهای وابسته به هیجان را دریافت وپردازش می کند ونسبت به داروهای روان گردان حساس می باشد.با این توصیف ،تعامل تنگاتنگی بین نظام های وابسته به پاداش وتقویت در مغز وسازوکار اثر گذاری مواد روان گردان وجود دارد (بلوم^[۱۰۹]،۱۹۹۶)وقتی شخص دارو یا موادی مصرف کند ،این مسیر وبخش های مذکور تحریک شده ومقدار زیادی دوپامین آزاد می کند که خود این موادباعث تحریک هسته آکومبنس می شود وهسته آکومبنس نیز به نوبه خود نقش بسیار مهمی در آزادسازی مورفین درونزاد دارد .
داروهای وابستگی آور از طریق چندین روش برغلظت دوپامین در هسته آکومبنس تاثیر می گذارند.مواد افیونی ،نیکوتین والکل کنترل بازدارنده ی گابا را بر سیستم VTAبلوکه کرده وباعث افزایش آتش کردن نورون های که به هسته ی آکومبنس ختم می شوند،می گردند. ولی کوکائین وآمفتامین ها مستقیما برروی هسته آکومبنس تاثیر می گذارند وبا عث جلوگیری از فرایند طبیعی باز جذب دوپامینی که به علت آتش کردن نورون ها ترشح شده اند ،می شوند ولذا مقدار آنها در شکاف سیناپسی افزایش می یابد . بروز علایم ترک ناشی از عدم مصرف دارو ، باعث ایجاد تغییرات ناخوشایند خلقی واختلال در سیستم پاداش مغز می شود که شامل همان سیستم های عصبی –شیمیایی دخیل در ایجاد آثار تقویت سازی دارو و یا رفتار داروجویانه می باشد (رابرت وست ،۲۰۰۶،ترجمه پور نقاش تهرانی ،۱۳۸۸).
زمانی که مورفین درونزاد آزاد شد، به گیرنده های آنها وصل می شود وشخص احساس لذت ونئشه می کند .بطور کلی،موادمصرفی می توانند سیستم پاداش مغز را تحریک کنند. بعضی مواد موجب افزایش ترشح دوپامین در مسیر می شوند. بعضی مواد از بازجذب دوپامین جلوگیری می کنند واین پدیده موجب افزایش غلظت دوپامین سیناپس می شود وگروهی از مواد نیز مستقیما گیرنده های موادافیونی را تحت تاثیر وتحریک قرار می دهند. بنابراین ،احساس لذت ناشی ازمواد مصرفی موجب تقویت رفتار مواد جویانه می گردند ویا میل شدید به مصرف مجدد مواد را در شخص افزایش می دهد .
قابل ذکر است که یکی از اصول اساسی عمکرد فیزیولوژیک بدن این است که هم موجود وهم سیستم های مربوط در جهت ایجاد تعادل حیاتی یا هومئوستازی فعالیت می کنند. پس زمانی که دارو مصرف می شود ،بطور موقت تعادل حیاتی در بدن مختل می شود وبرای حفظ تعادل حیاتی (هومئوستازی )درمقابل اثرات دارو ،بدن دست به عمل جبرانی خواهد زد ودر جهت ادامه تعادل،دارو مصرف خواهد کرد. بنابراین ،وقتی دارو مصرف می شود ،یعنی عدم تعادل ایجاد شده است وباید سازش فیزیولوژیکی مجدد انجام شود واین حالت دوره ای ،باعث ایجاد حالت برگشت یا مصرف مجدد می شود (زینبرگ^[۱۱۰]،۱۹۸۹).
۲-۴ تاثیر تعاملی مولفه های متعدد با اعتیاد
چنانچه قبلا مطرح شد ،دوگروه در باب وابستگی به مواد(درونی وبیرونی) مهم می باشند .ودر این خصوص نمی توان دیدگاه تک بعدی داشت بلکه در بررسی رفتار وابستگی به مواد باید دیدگاه تعامل گرایی داشت ومشکل را بایداز زوایای مختلفی بررسی کرد.درحقیقت ،این پدیده تحت تاثیر فاکتورهای متعدد ی قرارگرفته وهریک از عناصر به میزان متفاوتی در بروزرفتار وابستگی به مواد دخالت دارند. با توجه به آنچه گذشت ،شکل زیر نشان دهنده عوامل وابستگی به مواد را به شکل مطلوب نشان می دهد.(بزمی ۱۳۹۱)
عوامل اجتماعی،اقتصادی وفرهنگی
عوامل زیستی،ژنتیکی
اعتیاد
عوامل روانی
شکل۲-۱ تعامل عومل موثر در شکل گیری وابستگی به مواد
(برگرفته از روانشناسی وابستگی به مواد ،دکترنعیمه بزمی ،۱۳۹۱)
در جدیدترین الگوی سبب شناسی برای سوء مصرف ووابستگی به مواد،از همه ی نظریه ها مانند روان پویای،زنتیک وعصب شناختی و…بهره گرفته شده است .این طرح ،مدل سایکوفارما کولوژیک یا روانشناختی نامیده می شود . این مدل، وابستگی به مواد را بعنوان رفتار مواد جویانه ،تحت کنترل چهار فرایند اصلی در نظرگرفته است . این ۴فرایند عبارتند از :